Omuz omuza olalım istedik: Ercümend Özkan’ın eşi Kutsal Özkan’la konuştuk
Seher Alp
12 min read
Mukaddes Özkan Türkiye’de İslami uğraşın öncü isimlerinden olan ve 1995 yılında vefat eden eşi Ercümend Özkan’la verdikleri çabayı Anılarım isimli kitabında kaleme aldı. Bir dava adamını en yakın yol arkadaşından dinlemek epeyce etkileyiciydi. Üstelik dindar toplulukta çok da alışık olmadığım formda bir direnişin kıssasını omuz omuza yüklenen bir bayanın kaleminden okudum. Evvel Özkan çiftinin kızları Elif Özkan’a ulaştım onun vasıtasıyla da Kutsal Hanım’a. Son derece güçlü ve bir o kadar şık bir hanımefendi olan Kutsal Hanım’la İstanbul’da oğlu Ömer Bey’in konutunda ise yüz yüze tanışma fırsatı buldum. Mana Yayınları ortasında çıkan Anılarım kitabından yola çıkarak Özkan’la eşini ve eski günleri konuştuk. Buyrun.
-Böyle bir hatıra kitabı yazma fikri nasıl ortaya çıktı? Nasıl bir süreçte yazdınız kitabı?
Ben bu kitabı en başından beri bir roman olarak yazmayı tasarlamıştım. Siz de bilirsiniz ki roman olayına girdiğiniz vakit iş farklılaşıyor. Yani hayal gücü ister istemez devreye giriyor. Hâlbuki benim niyetim büsbütün farklıydı. Bu kitap, eşim hakkında birtakım palavra yanlış anlatılanlara bir karşılık olsun istedim. Onu en hakikat biçimde anlatmayı amaçladım. İslam’a adanmış bir hayatı birebir, olduğu üzere aktarmanın en sağlıklı yolu hatırat usulüydü. Bu sebeple hayli vakittir aldığım notları sıraya koyup işe başladım.
-Bir ezber bozuyorsunuz aslında zira bir bayan olarak mütedeyyin toplulukta pek de olmayan bir şeyi yapıyor ve anılarınızı kaleme alıyorsunuz..
Bu ezberi bozmanın vakti çoktan gelip geçmişti bile.
İslam ismine bayana biçilen bir misyon vardı bu ezberde. Bayan ile erkeğin, Yaradanın nezdindeki eşitlikleri göz gerisi edilerek bu bahisteki tartışmaların bayan açısından haksız taraflara çekildiğini üzülerek görüyoruz. İslam ismine bayana biçilen bu vazifenin de İslam ile uzaktan yakından bir ilgisi yoktu. Zira bu anlayışta bayan cehalete mahkum edilmişti.
Biz Müslüman hanımlar olarak, yanlış ezberlediğimiz, daha doğrusu bize ezberletilenleri bozmak için bir yola çıktık. Yanlış bilinenlerin yerine doğruları koyalım dedik. Lakin maalesef beklenen olmadı, yanlışın yerine doğruyu koyamadık. Yanlışlarımızı Kur’an ile test etmek yerine batının pahaları ile ölçüp biçtik. Böylelikle bir öbür yanlış ile hemhal olduk.
AFFETMEYİ KENDİME PRENSİP EDİNDİM
-Kitaptan öğrendiğimize nazaran siz de eşiniz de memur ailelerin çocuklarısınız. 1940’lı yıllarda memur bir ailenin çocuğu olmak nasıldı?
Evet eşim de ben de memur çocukları olarak dünyaya gelmişiz. Hayatlarımız bazen küçük kasabalarda bazen de büyük kentlerde geçti. Yani biz ömrümüzün birinci yıllarını hayatın her kısmından beşerler tanıyarak, her bölümden arkadaşlar edinerek geçirdik. Ben şahsen hiç kimseyi ayırt etmeden insanları daima sevdim. Hoş bağlar kurmayı, affetmeyi kendime prensip edindim. Affedince de gördüm ki huzura ermişim. Memur çocuğu olmak o gün de bugün de hiç kolay bir şey değil. Bir defa kıt kanaat geçinmek zorundasınız. Tayinlerle sık sık değişen ortamlara alışmak, yeni arkadaşlara, yeni okullara ahenk sağlamak benim için daima sıkıntı olmuştur. Artık ile benim zamanımdaki ömür koşulları ortasındaki farkı göz önüne alırsak bugün her şeyin daha kolay hale geldiğini görebiliyoruz. Mesela ulaşım daha kolay, daha konforlu hale geldi. Bizim zamanımızdaki üzere kamyonlarla, kırık dökük otobüslerle, isli kara trenlerle değil artık. Hatta birtakım yerlere katır sırtlarında fakat ulaşılabiliyordu benim çocukluğumda. Bir de elektrik var günümüzde ömrü kolaylaştıran. Bizim hayatımızı o günlerde gaz kokulu gaz lambaları aydınlatırdı lakin. Ancak bir şey söylemeden geçemeyeceğim. O günlerin tadını bu günlerde bulamıyorum.
LİSE YILLARINDA TANIŞTIK
-*Ercüment Özkan beyefendiyle tıpkı lisede öğrenciyken tanışıyorsunuz. Dinin yasaklı olduğu yıllarda İslam konusunda hassas iki gençsiniz. Sizi birbirinize yakınlaştıran da dini bahisteki hassasiyetiniz mi oldu?
Evet tıpkı lisedeyken tanıştık natürel buna ne kadar tanışmak denirse. Üniversite yıllarına kadar yüz yüze konuşmak üzere bir fırsatımız olmadı. Din algımızın tesiri olmuştur kesinlikle ki yakınlaşmamızda. Farklı dinlerden olsaydık da bir şeyin değişeceğini sanmıyorum ancak o denli olsaydı ortaya kurallar girerdi kesinlikle diye düşündüm sorunuzun karşısında.
-O yıllarda okuyan öğrencilerin başını örtmesi ender bir durum değil mi? Siz nasıl örtündünüz?
Biz lisedeyken bu mevzu gündemimizde yoktu. Kırşehir Lisesi’nde göz gerisi edilmeyecek kadar fazla kız talebe vardı o vakit bile. Lakin herkesin kaygısı yalnızca ders çalışmak, sınıfı geçebilmekti. Başörtüsü ninelerin, annelerin taktığı, yalnızca onların sorumluluğuymuş üzere algılanan bir husustu o yıllarda.
OKULDA BAŞIMI ÖRTEMEYİNCE OKULU BIRAKTIM
-Üniversitede mi örtündünüz?
Ben üniversiteye başladığımda bu bahis şimdi gündemde değildi. Yıl 62-63. Evli bir hanım vardı başörtüsüyle okula gelen. O da sınıfa girerken örtüsünü omuzlarına indiriyordu. Bu ortada ben de örtünmeye çalışıyordum. Yadırgayan, kınayan bakışlara katlanamayıp sonunda kendimi meskene kapattım. O günlerde toplumun genelinin kurallarına karşı koyacak gücü kendimde bulamamıştım. Bu hususta çok yalnızdım. Zati örtü ile girebileceğiniz yerler kısıtlıydı. Derse giremiyordunuz. O vakit yapacak bir şey kalmamıştı.
-Eğitimli, dindar ve kültür sanata meraklı bir ailede büyüyorsunuz. Anılarınızda babanızın gençlik yıllarında derslerine Sait Faik Abasıyanık’ın yardım ettiğini anlatıyorsunuz. Ne anlatırdı babanız?
Sait Faik, İstanbul Erkek Lisesi’nden Bursa Lisesi’ne geldiğinde babam ve birkaç arkadaşı da Bursa Lisesi’ne gelmişler. Hem küçükler hem de acemilermiş. Sait Faik ortama alışmalarında onlara yardımcı olmuş. Babam köyden yeni gelmiş oraya, aşikâr ki alışmakta zorlanıyor. Sait abi derslerimize yardım eder bizimle ilgilenirdi diye anlatırdı babam. Benim gençliğimde o günlerde yayınlanan bütün kitapları konutumuzda vardı. Bizim boş vakitlerimizde yapacak fazla bir işimiz olmadığı için kitap okuyarak geçirirdik günlerimizi.
-Nasıl bir ortamda, neler okuyarak büyüdünüz?
Çocukluğumuz da, büyüklerin anlattığı masallarla, annemin geceleri okuduğu Siretin Nebi kitaplarıyla dopdolu geçerdi. Bu kitaplar siyah ciltli, eski yazı Osmanlıca yüklüydü. Hatta kardeşimle ben kimi sözlerin söylemine çok gülerdik. Evet, Lisan Tarih Coğrafya Fakültesi’ni de isteyerek seçtim. Birinci iki yıl çok da yararlandım eski yazıyı yazıp okumak, Farsça eğitim almak üzere. Edebiyat konusunda varlıklı olan kütüphaneden de çok yararlandım.
-Evlendikten sonra bu ilgi ve merak devam etti mi?
Evlilik hayatımda edebiyata vakit ayırdım diyebilmeyi çok isterdim. Lakin maalesef kitap okumanın dışında pek bir şey yapamadım. Yalnızca kendime nazaran ufak notlar, kayıtlar yapmışım. Onlar da kitabı yazarken işe yaradı. Zira kitabımda anlattığım üzere hayatım pek de bana ilişkin olmadı. Çok hareketli ve ağır geçti. Seçtiğim bu yolun en olumlu tesiri çocuklarımı yanlışsız kitaplarla tanıştırıp, onların da kitap okumalarında, kitabı sevmelerinde kıymetli rolüm oldu sanırım. Bu sayede de onların hayata bakışlarında bir düzey oluştu, sanata edebiyata olan ilgileri arttı. Kitap bulma konusunda dert çekmez bizim konuta gelen. İddiam on bine yakın kitabın bulunduğu bir kütüphanemiz var konutumuzda.
EŞİM ASKERDEYKEN BEN İŞLERİ YÜRÜTTÜM
-Ercüment Bey’in birinci gençlik yıllarında kurduğu haber ajansı, daha sonra çıkardığı mecmua devrin çok ötesinde işler. Bir manada karı koca ve kardeşlerinizle birlikte kurduğunuz işte birlikte çalışıyorsunuz. Bir Müslüman bayanın o devirde meskenini ofise çevirmesi ve kendisinin da bu işe dahil olması farklı geldi. O periyotta hem dindar çevrelerden hem de öteki abonelerden nasıl yansılar alıyordunuz merak ettim?
Ercümend’i anlamaya başladığımda merak ettiği bahislerde araştırma yapmak için mani tanımayan bir genç adamla karşılaştım. Yalnızca tanımak, onları anlayabilmek için İsmet İnönü, Adnan Menderes’le bile görüşmeyi başarmış. O günlerin Komünist partisi diye isimlendirilen Mehmet Ali Aybar’ın partisindekilerle bile tanışıp kendince değerlendirmeler yapmıştı. Bunları benimle paylaştığında ondaki bu öğrenme, tanıma azmine hayret etmiştim. Zira ben hiçbir vakit bu türlü biri olmadım, olamadım işin doğrusu. O, inatla araştırır, sonunda da hakikat bildiğini savunurdu. Bu hususta ayağı yere sağlam basan biriydi. Hiçbir mevzuda körü körüne inatlaşmazdı. Kesinlikle dayandığı sağlam bir münasebeti vardı. Gece gündüz durmadan okuyor, araştırıyordu. Basın Haber Ajansı fikri de bu sayede oluşmuştu başında. Kişiler-kurumlar neden kendilerini ilgilendiren haberleri ellerinin altında kolay kolay bulamasınlar diye düşünüyordu. Bu da onu basın ve haber ağının içine çekti. Ercümend askerdeyken ben ajansın işlerini meskenden yürütmeye çalıştım. Lakin bu işi bir bayan olarak benim konuttan sürdüğümün kimse farkında değildi. Hele abonelerin hiç haberleri olmadı bu husustan. Bu sebeple sorunuzun abonelerin reaksiyonlarıyla ilgili kısmına yanıt veremeyeceğim, zira abonelerle yüz yüze görüşmeye ben gitmiyordum.
-İktibas mecmuasının yayın hayatına başlaması nasıl oldu?
Askerlik bittikten yıllar sonra, evet, 1980’de İktibas’ın birinci sayısı yayına girdi. O günlerde piyasada olan gazete ve mecmuaların tamamı aslında Basın Haber Ajansı (BHA) tarafından taranıyordu. Bu işi de Ercümend şahsen yaptığı için, artık epey birikimin benim dışındaki bireylere de ulaşabilmesi kıymetli diye düşünerek, gazetelerden seçtiği haberleri, makaleleri, olduğu üzere iktibas ederek koyduğu mecmuayı aylık olarak yayınlamaya başladı. Böylelikle değerli alıntı yazılarla yayın hayatına başlayan İktibas mecmuası sizin tabirinizle bir ezberi daha bozdu. Evvel alıntılarla, sonra da telif yazılarla pek çok badireyi atlatarak bugünlere geldi. Ercümend’in mecmuada yazdığı kavramların bir kısmı kitaplaştığında ismi İnanmak ve Yaşamak olmuştu. Bu yayınlanan birinci kitabıydı. Kendisi de evvel inanır, sonra yaşardı, etrafına da bu türlü yapmalarını tavsiye ederdi.
DOĞRU BİLGİ GERÇEK KAYNAKTA VARDIR
-Ali Şeriati’nin fikirleriyle klâsik İslam ile ilgili bozduğu ezberi Ercümend Özkan’ın da bu topraklarda birebir ezberi bozduğunu söyleyebilir miyiz?
Bozulan ezberlerin karşısına dikilenler de maalesef yeniden klâsik Müslümanlar oldu. Bu topraklar İslam konusunda o kadar çoraklaştırılmıştı ki kolay kolay ezberler bozulamıyordu.
Siz başınızdakini netleştiremezseniz toplumdaki anlayışı nasıl değiştirebilirsiniz! Hakikat bilgiye ulaşmanın en âlâ yolu yanlışsız kaynağı bulmaktır. Bu açmazların yaşandığı yıllar, benim bildiğim kadarıyla altmışlı yılların öncesi ve altmışlı yılların başlarıydı. Daha sonraları kaynaklar yavaş yavaş artmaya başlamıştı.Topluma yanlış ezber belletenler bu işi çok uygun yapmışlar. Yerine doğrusunu koymak için çok uğraş gerekiyor. Ercümend Özkan, gerçek doğrunun Kur’an’da olduğunu, Resulullah’ın (sav) da hayatını Kur’an’a nazaran yaşadığını, Kur’an’daki İslam’ın hayata geçirilmesi gerektiğini savundu hayatı boyunca.
Biz eşlerin omuz omuza olmasını savunduk
-Hatıra kitabının kapağında sizin ve eşinizin fotoğrafı bile bir manada klasik Müslüman bayan erkek münasebetinin nasıl olması gerektiğinin bir karesi üzere. Ne dersiniz?
Biz bu hususta da Asrı Saadet hayatını örnek almaya çalıştık ve eşlerin her vakit omuz omuza olmasını, birbirini desteklemesini savunduk. Karşılıklı hürmetten ve sevgiden yana olduk daima. Birbirimizi dinlemeye çalıştık, oluru olmazı tartıştık, sıkıntılarımızı bu türlü çözdük. Aile içindeki huzurun fakat bu yolla var edileceğine inandık. Biz birbirimize hürmet duyduk, yan yana olmaya çalıştık. Bunun meyvelerini de sevgi olarak topladık.
-Omuz omuza olduğunuz o fotoğrafın bir öyküsü var mı merak ettim?
O fotoğraf, İstanbul’da iş için bulunduğumuz bir sırada Sarıyer sırtlarındaki Kestane suyu mevkiinde yaptığımız bir seyahat sırasında çekildi. Bu fotoğrafın bir tek kıssası var. O da Müslüman ailelerin bir ortada gezip eğlenebilmesinin hiçbir sakıncası olmamasının bir dokümanı üzere algılanması. Bu ortada çocuklarımızın da yanımızda olduklarını etrafta koşuştukları için fotoğrafta olmadıklarını hatırlatmak isterim.
-Kitabın gerisinde Ercüment Özkan’ın cenaze merasiminde bir küme başörtülü bayanı da görüyoruz. 1995 yılında vefat eden Özkan’ın cenazesinden sonra bayanların da cenaze namazlarına katılmaya başladığını burada da bir ezber bozulduğunu söylüyorsunuz kitabınızda. Öncesi nasıldı?
Ercümend, İslam’da bayana verilen, verilmesi gereken ehemmiyeti daima öne çıkarmaya uğraş etti. Bir gün telefona onu isteyen bir bayanın ağlayarak eşinden şikayet ettiğini konuşmalarından anladım. O konuşma bittikten sonra o hanımın eşini aradı ve ona gidip eşinden özür dilemesini, bir daha da o yanlışı tekrarlamamasını, eşlerin birbirlerine Allah’ın emaneti olduğunu hatırlattı. Tıpkı odada olduğumuz için olaya vakıf olmuştum. Bizim hayatımızda da bu tıp olaylar yaşandı lakin Ercümend her vakit, ‘Ben hatalıysam özür dilerim’ demekten kaçınmadı. Bu sebeplerle de, İslam’ı gerçek anlamayı unsur edinmiş hanımlar, cenazesinde en önde olmak için oradaydılar. Yaşlı cemaat ile sorun çıkmaya başladığında hanımları önde değil yan tarafta saf tutmak daha gerçek olur diye uyarmam üzerine yan tarafta ayrıyeten saf tutup namaza katılmıştık.
Biz Müslüman hanımlar olarak eşitliği yanlış anladık. Bu olayı yılların yasaklarını delmek için abarttık. Erkeklerin yanında değil önünde olmak uğraşı içine girdik. Fıtri özellikleri göz arkası ettiğimiz vakit geldiğimiz hal ortada. Bu hususta hassasiyet gösterenler, biz ne orta bu hale geldik sorusunu kendilerine sormadan edemiyorlar. Aileler dağılıyor, çocuklar anne baba ortasında çekiştirilip duruyor. Bunları gördükçe, bu yarışı bence herkes kendi kulvarında sürdürmeli diye düşünüyorum. Burada kastettiğim meslek yarışı değil. Meslek yarışında muvaffakiyetin bayanı erkeği olmaz.
Gelelim evvelce bu işlerin nasıl olduğuna. Evvelce bayanlar cenaze namazına katılmaz, mezarlığa da gitmezlerdi. Konutta oturup Kur’an okur dua ederlerdi.
Fikre iman etmiş arkadaşlarla yola devam
-Dergi çıkmaya devam ediyor, Özkan’ın uğraşına ne kadar sahip çıktınız?
Ercümend’in vefatından sonra da mecmua çıkmaya devam etti. Bu fikre iman etmiş arkadaşları ile tıpkı çizgi üzere o gün bu gündür unsurlarından şaşmadan devam ediyor. Bu uğurda uğraş gösterenler, yorulanlar yalnızca Allah isteğini gözettikleri için bıkmadan usanmadan, ha çaba diyorlar.
Biz aile olarak maddi manevi uğraşımızı esirgememeye çalışıyoruz. Eşim bu gayretin birinci vakitleri için, buz tutmuş bir denizde tıpkı bir buzkıran gemisi üzere yavaş yavaş yol aldığını söylerdi. Ercümend’ten sonra buzların büsbütün ortadan kalktığı söylenemez ancak artık de apayrı mahzurlar ile karşı karşıya Müslümanlar.
